Pieter Van Woensel (1747-1808) geniet in de literatuurgeschiedenis een bijzondere reputatie als solitair, patriot, marinearts, reiziger, spion en natuurlijk vooral als schrijver.
Hij is een aanhanger van de Verlichting – maar dat is in belangrijke mate de Verlichting zoals Van Woensel die ziet. Van Woensel is voor alles onafhankelijk. Dat resulteert in een aantal bijzondere boeken, met een heel eigen visie op het mensdom, zoals zijn Lantaarn.
De Lantaarn is een merkwaardig soort almanak, door Van Woensel geschreven onder het pseudoniem Amurath-Effendi, Hekim-Bachi. Er verschenen verschillende afleveringen tussen 1792 en 1801, en daaruit is hier een bloemlezing samengesteld, met illustraties van Van Woensel zelf.
Naast de gebruikelijke zaken die een almanak behoort te bevatten, hebben de opgenomen creatieve losse essays een bijzonder literair en cultuurhistorisch belang. Het zijn stukken over de menselijke vermogens en eigenschappen vlijmscherpe kritieken op de toenmalige maatschappij – bij tijd en wijle hebben ze een haast Multatuliaanse toon. De stijl is buitengewoon helder, en doet verrassend modern aan. Het is niet verbazingwekkend dat in 1800 de almanak door een verschijningverbod werd getroffen.
Lale Gül: "Pieter van Woensel is een eigenaardige schrijver uit de 18de eeuw met wie ik kennismaakte tijdens mijn studie Nederlands aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Arts, geheim agent, schrijver, kritisch denker en wereldreiziger: hij was het allemaal. Zijn tegendraadse denken, gecombineerd met een groot schrijftalent, leverde teksten op waarin Van Woensel het Nederlandse volk ongezouten de waarheid vertelde. Hij gebruikt veel ironie, wat zijn werk erg onderhoudend maakt. Ook richt hij steeds retorische vragen tot de lezer, waardoor je aan het denken wordt gezet. [...] De lantaarn was een poging licht te brengen in het duister van de Nederlandse samenleving door moderne onderwerpen aan te snijden als echtscheiding, voorbehoedsmiddelen en de vraag of Nederland wel geschikt was voor een democratisch bestel. Dankzij zijn jarenlange reizen over de wereld kon Van Woensel veel vergelijken en relativeren. Hij werkte in Sint-Petersburg als arts, maakte langdurige reizen door het Midden-Oosten, woonde in Istanbul en op de Krim en bezocht de Nederlandse kolonies in Zuid-Amerika. Ook op het gebied van religiekritiek was Pieter van Woensel een te bewonderen visionair, nog vóór Multatuli. Ik hoop daarom dat er binnenkort een Pieter van Woensel-leerstoel komt. Zijn Aanteekeningen, gehouden op eene reize door Turkeyen, Natoliën, de Krim en Rusland in de jaren 1784-89 (1792-1795) zijn ook zeer de moeite waard. Het is geestig om in een wereld te duiken waarin de islam veel verdienstelijker en respectabeler was dan het christendom." – Bron
Als abonnee van de Boekdelen nieuwsbrief ontvang je maximaal 1x in de week de beste leestips en interviews in je mailbox. Bovendien maak je iedere maand kans op gratis boeken!
